Jak działa gruntowa pompa ciepła.
Pompa ciepła jest urządzeniem wykorzystującym procesy termodynamiczne do uzyskiwania użytecznego dla użytkownika ciepła. Urządzenie, które każdy z nas zna z własnego domu- tak naprawdę każda lodówka wykorzystuje zjawiska, dzięki którym działa pompa ciepła jako urządzenie grzewcze. Tak jak lodówka odbiera ciepło od produktów spożywczych w jej wnętrzu i przekazuje do radiatora umieszczonego w jej obudowie, tak pompa ciepła przekazuje ciepło z gruntu do budynku. Pompa ciepła składa się z dwóch wymienników zwanych parownikiem i skraplaczem. Są one połączone za pomocą sprężarki i zaworu rozprężnego z drugiej strony obiegu. Cały układ chłodniczy (pompa ciepła jest tak naprawdę urządzeniem chłodniczym, mimo że bardzie kojarzymy ją z ogrzewaniem) jest napełniony czynnikiem chłodniczym. W zależności od wykonania mogą to być różne substancje o różnej temperaturze odparowania. Generalnie chodzi o to, żeby czynnik miał niską temperaturę wrzenia. W większości pomp ciepła stosowane są czynniki bezpieczne, podobne do tych stosowanych w klimatyzacjach samochodowych (R 407, R410A), jednak występują też pompy ciepła z propanem i innymi czynnikami. Czynnik chłodniczy w pompach ciepła jest odpowiednikiem niesławnego freonu z dawnych lodówek. Do temperatury ok. -30oC a nawet niższych (w zależności od rodzaju) pozostaje w postaci cieczy. Do parownika doprowadza się po drugiej stronie tzw. źródło dolne pompy ciepła. W zależności od wersji może to być glikol z sondy pionowej, kolektora płaskiego, woda przy rozwiązaniu woda-woda, czy powietrze w pompie ciepła powietrze-woda. Przy pompach ciepła solanka-woda źródłem dolnym będzie grunt, natomiast ciepło z niego możemy pozyskiwać na różne sposoby:
Sondy gruntowe do pomp ciepła.
Sondy gruntowe to pionowe rury wypełnione płynem niezamarzającym (solanką) i wprowadzone w grunt za pomocą wiertnicy na głębokość od kilkudziesięciu do 150m. Przy wykonywaniu sond o głębokości większej niż 120m należy wziąć pod uwagę rosnące opory przepływu solanki, co może spowodować konieczność doboru odpowiedniej pompy obiegowej solanki. Odwierty do sond gruntowych wykonuje się po uprzednim ustaleniu wymaganej mocy chłodniczej źródła dolnego.
Kolektor gruntowy do pomp ciepła.
Drugim rozwiązaniem jest kolektor gruntowy, gdzie rozkłada się rury na równej głębokości do 2m poniżej poziomu gruntu na dużej powierzchni. Na tej głębokości słońce szybko regeneruje źródło po sezonie zimowym i pozwala na zakumulowanie wystarczającej ilości ciepła, aby było możliwe użytkowanie go w następnym sezonie grzewczym.
Technologia pompy ciepła.
Z uwagi na niską temperaturę wrzenia czynnika chłodniczego, w pompie ciepła solanka-woda glikol o temp. zbliżonej do 0oC pozyskanej z ziemi powoduje wrzenie i odparowanie czynnika chłodniczego. Ten, już w postaci gazu trafia do sprężarki. W dzisiejszych pompach ciepła najczęściej będzie to sprężarka ślimakowa Copeland Scroll. (pierwsze pompy ciepła z początku lat 80-tych były montowane na sprężarkach tłokowych, jednak były one awaryjne i głośne w pracy. Sprężarki ślimakowe zakładane są na 100.000h pracy, co w naszym klimacie odpowiada ok. 50-ciu latom eksploatacji). Gaz ulega sprężeniu do ciśnienia niemal 20bar, co podnosi jego temperaturę do ok. 120oC. Czynnik o tej temperaturze trafia na kolejny wymiennik- tzw. skraplacz. Po drugiej stronie tego wymiennika krąży już woda instalacji grzewczej i to do niej jest przekazywane ciepło. Czynnik chłodniczy w trakcie schładzania skrapla się przechodząc z powrotem w fazę płynną. W tym momencie jego temperatura to już ok.40oC. Zanim trafi z powrotem na parownik, musi jeszcze zostać rozprężony. W zaworze rozprężnym cośnienie z niemal 20bar spada do ok. 3bar, wskutek czego czynnik wychładza się do temperatury -20oC i trafia na parownik, gdzie cały proces się powtarza. Praktycznie cały proces zawdzięczamy zjawiskom fizycznym i tylko sprężarka wymaga energii do pracy.
Sprawność COP pompy ciepła.
W sprężarkowych elektrycznych pompach ciepła sprawność COP liczy się jako stosunek wyprodukowanej przez pompę ciepła mocy do pobranej energii elektrycznej. Przy zachowaniu niskich temperatur wymaganych na wymienniku skraplającym, czyli niskich parametrach instalacji w budynku (ogrzewanie podłogowe, ścienne), pompy ciepła uzyskują wysokie sprawności COP. Sprawność COP= 5 oznacza, że z 1kWh energii elektrycznej dostarczonej do pompy ciepła uzyskamy 5kWh ciepła na budynku.
Dzieje się tak dlatego, że im mniejsza różnica poziomów temperatur pomiędzy źródłem dolnym a źródłem górnym (instalacją ogrzewania), tym mniejszy udział energii zewnętrznej. Pompa ciepła połączona z instalacją grzejnikową o temperaturze zasilania na poziomie 55oC będzie potrzebowała więcej energii niż przy współpracy z instalacją o temperaturze wymaganej 35oC.
Dlatego właśnie dla pomp ciepła najbardziej dedykowanym rozwiązaniem jest ogrzewanie niskotemperaturowe (podłogowe, ścienne).
W trakcie projektowania i wykonywania instalacji z pompami ciepła, szczególnie w wykonaniu solanka-woda, bardzo ważny jest dobry dobór źródła dolnego i górnego. Żadna gruntowa pompa ciepła nie uzyska zadowalających parametrów, jeśli ilość energii pozyskana z gruntu będzie za mała do jej pracy. Każdy producent podaje dla swoich urządzeń tzw. moc chłodniczą urządzenia. Jest to ilość ciepła, którą pompa ciepła ma pobierać z gruntu. Z reguły będzie to ok. 80% mocy grzewczej gruntowej pompy ciepła. Kiedy już znamy konieczną moc chłodniczą, należy poznać wydajność chłodnicza lokalnego gruntu i dobrać wielkość źródła dolnego.
Wydajność sond gruntowych, kolektora gruntowego.
Wydajność sond gruntowych z 1mb waha się od ok. 40W/m2 do 70W/m2 i zależy od rodzaju gruntu. Im bardziej wilgotny i spoisty grunt- tym wydajność będzie lepsza. Przy wykonywaniu sond pionowych należy pamiętać o tym, że pierwszych 5-10m sondy należy traktować jako neutralne. Jest to głębokość, na której grunt nie ma jeszcze stabilnej temperatury i będzie się ona zmieniała w trakcie roku. Na większych głębokościach temperatura będzie się stabilizowała na poziomie 10oC nie będzie się zmieniała w trakcie eksploatacji. Bardzo dobrze, jeśli w części roboczej sondy gruntowej występuje woda. Woda pod ziemią ciągle płynie i dostarcza ciepło do sondy. Dla dokładnego poznania wydajności gruntu najlepiej jest zlecić geologowi projekt prac geologicznych. Pozwoli on nam z dużą pewnością poznać strukturę gruntu i wyliczyć wydajność sond gruntowych.
Kolektor płaski.
Kolektor płaski wykonuje się jako układ rur podobny do ogrzewania podłogowego, na głębokości do 2m pod poziomem gruntu. Wydajność kolektora gruntowego to od ok. 10W/m2 do 35W/m2 i zależy ona od rodzaju gruntu. Najmniej wydajne będą grunty piaszczyste suche, najbardziej grunt wodonośny. Powierzchnia kolektora powinna więc wynosić około 200 do 400% powierzchni ogrzewanego budynku mieszkalnego.
Drugą istotną rzeczą poza wydajnością jest wielkość przepływu. Układ chłodniczy jest na to bardzo wrażliwy i jeśli nie zapewnimy wystarczającej wielkości przepływu glikolu przez parownik, pompa będzie się awaryjnie wyłączała dla uniknięcia przegrzewu układu chłodniczego. Wielkość przepływu jest istotna także po stronie źródła górnego. Jeśli przepływ będzie za mały lub zmienny, układ chłodniczy pompy ciepła nie będzie mógł oddać nadmiaru ciepła i wyłączy się. Dlatego w układach z grzejnikami, gdzie występują głowice termostatyczne zamykające przepływ cieczy, zaleca się stosowanie bufora wody grzewczej. Bufor wody grzewczej stanowi sprzęgło pomiędzy pompą ciepła a źródłem górnym. Wielkość bufora wody grzewczej przyjmuje się na poziomie 20l na każdy kW mocy pompy ciepła.
Chłodzenie pompa ciepła.
Pompy ciepła dostępne na rynku często umożliwiają wykorzystanie ich do chłodzenia pomieszczeń. Pasywne chłodzenie pompą ciepła (Natural Cooling w pompach Viessmann Vitocal) polega na oddawaniu nadmiaru ciepła z pomieszczenia do źródła dolnego pompy ciepła (sondy gruntowe, kolektor płaski). W takim przypadku jedynym kosztem chłodzenia jest koszt pracy pompy obiegowej solanki. Przy większym zapotrzebowaniu na chłód można wykorzystać system aktywnego chłodzenia (Active Cooling w pompach Viessmann Vitocal), w którym do uzyskania większej ilości chłodu wykorzystywana jest sprężarka. Należy jednak pamiętać, że wydajność chłodnicza takiego układu będzie zbliżona do wydajności chłodniczej źródła dolnego. Przy zbyt dużym obciążeniu źródła dolnego pompy ciepła można doprowadzić do zmniejszenia wydajności chłodniczej sondy czy kolektora gruntowego w przyszłości.
Źródło dolne pompy ciepła wykonujemy jako odwierty pionowe o głębokości od 60 do 120m. Do odwiertów wprowadzane są sondy pionowe napełnione glikolem propylenowym lub roztworem alkoholu, następnie przestrzeń wokół sond jest szczelnie wypełniana. Pozwala to na większe uzyski ciepła i uniknięcie przenikania między sobą warstw wodonośnych z różnych pokładów. Każdy odwiert poprzedzony jest wykonaniem projektu prac geologicznych przez uprawnionego geologa.